به گزارش مشرق، نشست علمی – تخصصی فاجعه مصیبت‌بار منا امروز صبح در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران برگزار شد.
دکتر معارف، رئیس دانشکده الهیات و معارف اسلامی، در ابتدای این نشست با اشاره به آیه شریفه قرآن کریم مبنی بر اینکه مسافران مکه، مهاجران رسول خدا و مکه بودند که راهی مکه بودند و این هجرتی الی الله است، گفت: از آنجایی که زیارت قبور اهل‌بیت و پیامبر(ص) مکمل حج است، اینها مصداق مهاجرا الی الله هستند و اجر این عزیزان با خدای تبارک و تعالی است.
معارف گفت: همه جا گفته می‌شود که جانباختگان فاجعه منا، به نظرم با توجه به آموزه‌هایی که از آیات و روایات برمی‌آید، این جانباختگان به درجه شهادت رسیدند و ای کاش ما می‌گفتیم شهیدان منا که شاید مصلحتی در کار بوده باشد که این‌گونه نگفتیم. در روایات ما مفهوم شهید توسعه‌ای دارد تا جایی که گفته‌اند کسی که در دریا بمیرد، شهید است. کسی که در راه علم هم بمیرد، شهید است. اگر به کتب حدیث رجوع کنیم، می‌بینیم شهید یک توسعه‌ای دارد. این افراد در سفر رمی جمرات بوده‌اند و اساساً رمی جمرات مبارزه با شیطان است و آنها در این مسیر بودند که جان به جان آفرین تسلیم کردند و قطعاً اینها شهید هستند.
وی در ادامه افزود: یکی از مصادیق شهید، حب رسول‌الله است که قطعاً این افراد شهیدند و آنهایی که برگشته‌اند، شهیدان زنده هستند. بحث زنده نگه داشتن یاد و نام این بزرگواران که این جلسه هم در همین راستا تشکیل شده است باید همیشه زنده نگه ذاشته شود. هم مسئولان و هم اقشار مختلف مردم باید آن را پاس بدارند؛ هم از جهت زنده نگه داشتن یاد آنها و هم از نظر احقاق حقوق یاد این عزیزان باید زنده نگاه داشته شود.
معارف در ادامه گفت: چگونه است که ما حوادث ۱۴ قرن قبل را ریشه‌یابی می‌کنیم اما مساله‌ای که جلوی چشم ما رخ می‌دهد، را پی گیری نمی کنیم؟ آیا در غرب این‌گونه است؟ آیا اتفاقاتی که در فرانسه افتاده است را ریشه‌یابی نمی‌کنند؟ حادثه ای به این عظمت هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی باید بررسی شود. چرا که در موسم حج و جایی که در محل امن الهی است، رخ داده است و قبح آن باید چندین برابر جاهای دیگر باشد. این پدیده باید پیگیری شود؛ ضمن اینکه خودمان هم باید از ابهام‌های آن پرده برداریم.
در ادامه حجت‌الاسلام قاضی عسگر، نماینده ولی‌فقیه در سازمان حج و زیارت به سخنرانی پرداخت و گفت: حادثه‌ای که امسال اتفاق افتاد حقاً حادثه بزرگی بود؛ حادثه‌ای که در طول تاریخ سابقه‌ای به این وسعت نداشت. هرگز ما فکر نمی‌کردیم که این‌گونه حادثه‌ای رخ بدهد، چرا که هیچ وقت این‌گونه حادثه‌ای را نداشته‌ایم. البته در ۱۰ یا ۱۵ سال پیش آن زمانی که سعودی‌ها اتوبوس‌‌ها را هم اجازه می‌دادند در مسیر رمی جمرات حرکت کنند، این‌گونه حوادث بیشتر اتفاق می‌افتاد که با طرح توسعه‌ای آن، این تلفات کم شد. به همین خاطر بود که ما اصلاً در ذهن‌مان برای آن برنامه‌ریزی نکرده بودیم.
وی افزود: گروه‌های امداد ما با لباس‌های مشخص در مسیر مستقر هستند که جمعیت را هدایت می‌کنند اما چیزی که امسال اتفاق افتاد و بی‌سابقه بود، این بود که پلیس مستقر در آنجا برخلاف سال‌های قبل مسیر خاصی را انتخاب کرده بود و مردم را به سمت خیابان ۲۰۴ هدایت می‌دادند که این امر در حال بررسی است که دلیل این کار چه بوده است. مضاف بر آن در کنار جاده اتومبیلی را پارک کرده بودند و برای دقایقی اطراف اتومبیل را مامورین می‌بندند. البته سابقه این کار را ما را در سال‌های قبل هم داشتیم که در برخی جاهای مسیر با این کار توقف‌هایی را ایجاد می‌کردند که موجب عدم ازدحام جمعیت شود. البته این کار را معمولاً در نزدیکی‌های جمرات انجام می‌دادند که امسال متفاوت بود.
قاضی‌عسگر افزود: در فیلم‌هایی که موجود است مشاهده می‌کنیم که لحظاتی مسیر را می‌بندند که دلیلش برای ما روشن نیست. البته این چیزی که می‌گویند یکی از اُمرای آنها می‌خواسته است در آنجا رمی جمرات کند، صحت ندارد چرا که مسیر آنها کاملاً متفاوت و مشخص است. در قسمت پایین خیابان هم راه را محدود نمی‌کنند. این بحث اینجا شکل می‌گیرد که برای این‌گونه شرایط، دولت عربستان آیا چاره‌اندیشی کرده است یا نه؟ ما در مطالعات رفتار جمعیت بحث‌هایی داریم که در مورد هجوم و ازدحام جمعیت انسانی مطرح است و در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی معمولاً به آنها پرداخته می‌شود.
نماینده ولی‌فقیه در سازمان حج و زیارت با اشاره به برگزاری مراسم و مناسک مذهبی در کشورهایی مانند هند و همچنین کشور خودمان، گفت: ما برای تجمع‌هایمان برنامه‌ریزی می‌کنیم. برای تمام برنامه‌هایی که احساس می‌کنیم ازدحام جمعیت ایجاد می‌شود، برنامه‌ریزی و پیش‌بینی‌های لازم را می‌کنیم که این بحث امروزه در دانشگاه‌ها مطرح است اما در طول تاریخ وقتی نگاه می‌کنیم هیچ وقت این چنین مساله‌ای نداشته‌ایم اما در این حادثه و در یک خیابان بیش از هفت هزار نفر را از دست دادیم و این آمار از سایت های عربستان به دست آمده است، اما آن چیزی که به صورت میدانی حاصل می‌شود، به نظرم بیش از ۷۵۰۰ نفر بوده است.
قاضی عسگر افزود: یک بحث ما بحث مدیریتی است که اساساً این نوع اداره کردن حج صحیح است یا نه؟ ما نظرمان این است که برگزاری مراسم حج به این شیوه سنتی صحیح نیست. ما از چندین سال پیش نامه هایی برای مسئولان برگزاری حج نوشته‌ایم که در آنها بیشترین تمرکزمان بر بحث مدیریتی است.
وی با اشاره به اینکه دکتر شهرستانی در سال ۵۴ طرح اسکان پنج میلیون نفر را به سعودی‌ها می‌دهد و متاسفانه با توجه به عدم مدیریت آنها، این طرح پذیرفته نمی‌شود، گفت: اگر این را انجام می‌دادند، الان این مساله پیش نمی‌آمد. بحث دیگر بحث بهداشت است که شما شاهد هستید که توانایی جمع‌آوری زباله را در این ایام ندارند و زباله‌ها به صورت کوهی روی هم انبار می‌شود. باید پرسید که آیا این صحنه‌ها، صحنه‌های زیبنده‌ای است برای اسلام که دین پاکیزگی است؟ آیا از نظر مدیریتی سیستم خیابان‌هایشان درست است؟
قاضی‌عسگر در ادامه با مطرح کردن این پرسش ها که چرا در مسیرها گروه‌های امدادی وجود نداشتند؟ چرا برای تهویه و کنترل هوا تدبیری اندیشیده نشده است؟ گفت: این چراها بسیار زیاد است که از نظر مدیریتی باید به آنها پرداخته شود و عربستان هم باید آنها را بپذیرد و چاره‌ای برای آن بیندیشد.
وی در ادامه گفت: الان بحثی بر این اساس است که کنترل حرمین را باید به جهان اسلام داد و آن را به صورت شورایی کنترل کرد. سئوال اینجاست که آیا اساساً این درست است یا خیر؟ آیا اگر به ما گفته شود که مشهد را به صورت شورایی کنترل کنند، ما می‌پذیریم؟ به نظرم این قابل عمل نیست و شدنی هم نیست. بالاخره عربستان کشوری است که سالیان درازی است این امر را انجام می‌دهد و مکه و مدینه شهرهایی از آن کشورهای هستند و با توجه به قدرتی که دارد، این‌گونه پرداختن به موضوع غلط است، اما باید راجع به نوع خود مدیریت حج بحث کرد.
نماینده ولی‌فقیه در سازمان حج و زیارت تصریح کرد: آیا با این روش‌های مدیریتی سنتی می‌توان حج را مدیریت کرد؟ به نظرم باید به عنوان مدیریت عالی حج، بحث‌های دقیقی روی این موضوع داشته باشیم و آن را پیشنهاد دهیم، چرا که حج باید نشانه عظمت اسلام باشد و همه باید تلاش کنیم تا به نحو احسن انجام گیرد. مساله دیگر اینکه در حوزه امنیت چرا گفته‌اند فقط باید با اتوبوس رفت و آمد کرد؟ چرا مترو، منوریل و ... در این مسیر دایر نیست؟ در حالی که در اینجا مشکلات جدی برای حمل و نقل وجود دارد. از منا تا مسجد‌الحرام گاهی ۱۰ ساعت طول می‌کشد تا ماشین به مقصد برسد که همه اینها به مساله مدیریت برمی‌گردد.
وی در ادامه با اشاره به بحث‌های حقوقی حج گفت: اما در بحث حقوقی این قضیه هم باید مسائل زیادی را مورد بحث و دقت نظر قرار دهیم. بالاخره این حادثه به صورت طبیعی رخ نداده است اما باید از نظر دینی و شرعی و حقوق بین‌الملل این بحث را مطرح کنیم که اینجا مقصر کیست؟ بالاخره این اتفاق عمدی است یا خیر؟ قرائن به ما می‌گوید که دلیلی بر عمدی بودن آن وجود ندارد. اما در همین غیرعمدی بودن آن سوءمدیریت دیده می‌شود. به فرض مثال اینکه چرا مسیر را بسته‌اند در صورتی که تمام مسیرها تحت کنترل دوربین‌هاست، چرا در کنترل آن ضعیف عمل کرده‌اند؟ آیا این همه دوربین برای تجسس است یا کنترل جمعیت؟ چرا این کار را نکرده‌اند؟ اینها مواردی است که از نظر حقوقی قابل بررسی است.
قاضی عسگر گفت: سئوالات زیادی در این زمینه مطرح است از جمله اینکه چرا پیش‌بینی برای این بحران نداشته‌اند؟ طرح‌تان برای مدیریت بحران چه بوده است؟ چرا نیروهای آموزش ندیده را در آنجا آورده‌اید؟ آیا در چنین صحنه‌هایی ما نیروهای نظامی داریم یا نیروهای امدادی باتجربه و آموزش دیده؟ یکی از مشکلات ما در این حادثه این بود که گروه‌های امدادی به موقع نرسیدند. چه پیش‌بینی در اینجا دیده‌اید؟ اساساً نیروهای امدادی چگونه می‌خواهند در این مسیر بیایند؟ چرا ویلچرها را اجازه داده‌اید؟ چرا افراد با اسباب و اثاثیه آمده‌اند؟ چرا نیروهای امداد ما را از صحنه خارج کردید؟ با توجه به اینکه حدود ۵۰۰ نفر را که ۱۰۰ تای آنها ایرانی بودند، نجات دادند؟ چرا در بحث مجروحان و حمل آنها دقت لازم نداشتید؟ باید گفت عربستان در بحث امدادرسانی بسیار ضعیف عمل کرد. همچنین در بیمارستان‌ها هیچ‌گونه پیش‌بینی نکرده بودند و بحث مدیریت جنازه‌ها خود یک فاجعه است.
وی گفت: ما تمام این بحث‌ها را در دستور کار پژوهشکده قرار داده‌ایم که ببینیم از نظر فقهی می‌شود راه‌حلی برای اجرای بهتر آن پیدا کرد.
قاضی عسگر در ادامه اظهار داشت: شبهه‌ای هم ایجاد کردند و مطرح کردند که عربستان اعلام کرده بود که از ساعت ۱۰ به بعد ایرانی‌ها برای رمی بروند. من این را تکذیب می‌کنم، چرا که هیچ سندی در این باره وجود ندارد. اما هر سال توصیه‌ای است و ما خودمان هم این را توصیه می‌کنیم که اول صبح شلوغ است پس سعی کنید از ساعت ۱۰ به بعد که مسیر خلوت می‌شود، رمی جمرات را انجام دهید، اما اینها صرفاً یک توصیه است.
دکتر محمدحسن شجاعی‌فرد، استاد دانشگاه علم و صنعت در ادامه این نشست با توجه به اینکه وی یکی از نجات‌یافتگان در منا بود، به نقل بخشی از خاطرات خود در این مراسم پرداخت و گفت: معمولاً در حج شب‌هایی که به عرفات می‌روند، استراحت چندانی نیست و معمولاً انسان خسته می‌شود. من و دکتر رکن‌آبادی و دکتر آقایی‌پور قرار گذاشته بودیم که صبح به جمرات برویم. زمانی که رسیدیم بعد از ۲۰ دقیقه که به مسیر ۲۰۴ رسیدیم، حرکت از حالت طبیعی خارج شد و کند شد و متوقف شدیم. حرارت آنجا ۴۹ درجه اعلام شد به اضافه حرارتی که حاصل از تجمع افراد در آنجا بود. ساعت ۸:۴۰ دقیقه گرما و تشنگی و عوامل دیگر موجب سقوط افراد در مسیر شد.
وی افزود: مصیبت اصلی از جایی شروع شد که خیابان ۲۲۳ مسیر آفریقایی‌ها را به ۲۰۴ باز کردند. این سند عجیب نه تنها از ضعف مدیریت، بلکه جنایتی بود که با ضعف مدیریتی مرتکب شده اند. در طول مسیر زمانی گفتند برگردید که حدود یک متر جنازه روی زمین افتاده بود و باید توجه داشت که این قضیه توسط ما دانشگاهیان باید پیگیری شود.
در ادامه دکتر غلامعلی افروز سه نکته را در باب حج و مناسک آن بیان کرد و گفت: واقعیت این است که همه ما قبول داریم که بیشترین سوءتدبیر متوجه عربستان بوده است اما اگر بگوییم صد درصد آن سوءتدبیر بوده است، این قابل قبول نیست. البته عربستان سوءتدبیر خودشان را به تقدیر الهی تعبیر می‌کنند. نکته دوم اینکه چند نفر از کاروان‌ها توصیه حرکت از ساعت ۱۰ به بعد را گوش دادند که این باید یک بررسی میدانی بشود که می‌تواند به ما کمک کند.
وی در ادامه با اشاره به نکته سوم گفت: ما باید در اجرای مناسک حج بازنگری جدی داشته باشیم، یعنی بعضی از مستحبات را انجام ندهیم و ضرورت ندارد بلکه باید یک فقه پویا در واجبات حج داشته باشیم. فقه حج ما باید پویا شود و به عقلانیت متکی باشد. همانطور که می‌دانید ما در مراسم و مناسک ارادی‌مان می‌دانیم که نماز نه تاریخ و نه جغرافیا دارد. روزه تاریخ دارد اما جغرافیا ندارد اما به حج که می‌رسیم شاهد تضارب تاریخ و جغرافیای زمان هستیم.
ابوذر ابراهیمی ترکمان رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی نیز در ادامه این مراسم با اشاره به این امر که ما عربستان را عامل این فاجعه نمی‌دانیم، اما مسئول این امر می‌دانیم گفت: درست است که ما نگاه بدبینانه به آن نداریم، اما دولت عربستان را مسئول می‌دانیم و برای مسئول بودن هم وظایفی لازم است و من پیشنهاد می‌کنم که این امر بررسی شود و همچنین بر اساس مسئولیت عربستان، برای آن میزانی از جرایم مشخص شود.
ترکمان در ادامه افزود: نکته دوم این است که انسان تعجب می‌کند که در قرن ما رفتار جامعه جهانی با این قضیه چرا این‌گونه بود و چرا کمترین مسئولیت را برای عربستان قائل نیستند. به نظرم همه این مسائل باید ثبت و بررسی شود.
دکتر معارف، رئیس دانشکده الهیات و معارف اسلامی، در ابتدای این نشست با اشاره به آیه شریفه قرآن کریم مبنی بر اینکه مسافران مکه، مهاجران رسول خدا و مکه بودند که راهی مکه بودند و این هجرتی الی الله است، گفت: از آنجایی که زیارت قبور اهل‌بیت و پیامبر(ص) مکمل حج است، اینها مصداق مهاجرا الی الله هستند و اجر این عزیزان با خدای تبارک و تعالی است.
معارف گفت: همه جا گفته می‌شود که جانباختگان فاجعه منا، به نظرم با توجه به آموزه‌هایی که از آیات و روایات برمی‌آید، این جانباختگان به درجه شهادت رسیدند و ای کاش ما می‌گفتیم شهیدان منا که شاید مصلحتی در کار بوده باشد که این‌گونه نگفتیم. در روایات ما مفهوم شهید توسعه‌ای دارد تا جایی که گفته‌اند کسی که در دریا بمیرد، شهید است. کسی که در راه علم هم بمیرد، شهید است. اگر به کتب حدیث رجوع کنیم، می‌بینیم شهید یک توسعه‌ای دارد. این افراد در سفر رمی جمرات بوده‌اند و اساساً رمی جمرات مبارزه با شیطان است و آنها در این مسیر بودند که جان به جان آفرین تسلیم کردند و قطعاً اینها شهید هستند.
وی در ادامه افزود: یکی از مصادیق شهید، حب رسول‌الله است که قطعاً این افراد شهیدند و آنهایی که برگشته‌اند، شهیدان زنده هستند. بحث زنده نگه داشتن یاد و نام این بزرگواران که این جلسه هم در همین راستا تشکیل شده است باید همیشه زنده نگه ذاشته شود. هم مسئولان و هم اقشار مختلف مردم باید آن را پاس بدارند؛ هم از جهت زنده نگه داشتن یاد آنها و هم از نظر احقاق حقوق یاد این عزیزان باید زنده نگاه داشته شود.
معارف در ادامه گفت: چگونه است که ما حوادث ۱۴ قرن قبل را ریشه‌یابی می‌کنیم اما مساله‌ای که جلوی چشم ما رخ می‌دهد، را پی گیری نمی کنیم؟ آیا در غرب این‌گونه است؟ آیا اتفاقاتی که در فرانسه افتاده است را ریشه‌یابی نمی‌کنند؟ حادثه ای به این عظمت هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی باید بررسی شود. چرا که در موسم حج و جایی که در محل امن الهی است، رخ داده است و قبح آن باید چندین برابر جاهای دیگر باشد. این پدیده باید پیگیری شود؛ ضمن اینکه خودمان هم باید از ابهام‌های آن پرده برداریم.
در ادامه حجت‌الاسلام قاضی عسگر، نماینده ولی‌فقیه در سازمان حج و زیارت به سخنرانی پرداخت و گفت: حادثه‌ای که امسال اتفاق افتاد حقاً حادثه بزرگی بود؛ حادثه‌ای که در طول تاریخ سابقه‌ای به این وسعت نداشت. هرگز ما فکر نمی‌کردیم که این‌گونه حادثه‌ای رخ بدهد، چرا که هیچ وقت این‌گونه حادثه‌ای را نداشته‌ایم. البته در ۱۰ یا ۱۵ سال پیش آن زمانی که سعودی‌ها اتوبوس‌‌ها را هم اجازه می‌دادند در مسیر رمی جمرات حرکت کنند، این‌گونه حوادث بیشتر اتفاق می‌افتاد که با طرح توسعه‌ای آن، این تلفات کم شد. به همین خاطر بود که ما اصلاً در ذهن‌مان برای آن برنامه‌ریزی نکرده بودیم.
وی افزود: گروه‌های امداد ما با لباس‌های مشخص در مسیر مستقر هستند که جمعیت را هدایت می‌کنند اما چیزی که امسال اتفاق افتاد و بی‌سابقه بود، این بود که پلیس مستقر در آنجا برخلاف سال‌های قبل مسیر خاصی را انتخاب کرده بود و مردم را به سمت خیابان ۲۰۴ هدایت می‌دادند که این امر در حال بررسی است که دلیل این کار چه بوده است. مضاف بر آن در کنار جاده اتومبیلی را پارک کرده بودند و برای دقایقی اطراف اتومبیل را مامورین می‌بندند. البته سابقه این کار را ما را در سال‌های قبل هم داشتیم که در برخی جاهای مسیر با این کار توقف‌هایی را ایجاد می‌کردند که موجب عدم ازدحام جمعیت شود. البته این کار را معمولاً در نزدیکی‌های جمرات انجام می‌دادند که امسال متفاوت بود.
قاضی‌عسگر افزود: در فیلم‌هایی که موجود است مشاهده می‌کنیم که لحظاتی مسیر را می‌بندند که دلیلش برای ما روشن نیست. البته این چیزی که می‌گویند یکی از اُمرای آنها می‌خواسته است در آنجا رمی جمرات کند، صحت ندارد چرا که مسیر آنها کاملاً متفاوت و مشخص است. در قسمت پایین خیابان هم راه را محدود نمی‌کنند. این بحث اینجا شکل می‌گیرد که برای این‌گونه شرایط، دولت عربستان آیا چاره‌اندیشی کرده است یا نه؟ ما در مطالعات رفتار جمعیت بحث‌هایی داریم که در مورد هجوم و ازدحام جمعیت انسانی مطرح است و در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی معمولاً به آنها پرداخته می‌شود.
نماینده ولی‌فقیه در سازمان حج و زیارت با اشاره به برگزاری مراسم و مناسک مذهبی در کشورهایی مانند هند و همچنین کشور خودمان، گفت: ما برای تجمع‌هایمان برنامه‌ریزی می‌کنیم. برای تمام برنامه‌هایی که احساس می‌کنیم ازدحام جمعیت ایجاد می‌شود، برنامه‌ریزی و پیش‌بینی‌های لازم را می‌کنیم که این بحث امروزه در دانشگاه‌ها مطرح است اما در طول تاریخ وقتی نگاه می‌کنیم هیچ وقت این چنین مساله‌ای نداشته‌ایم اما در این حادثه و در یک خیابان بیش از هفت هزار نفر را از دست دادیم و این آمار از سایت های عربستان به دست آمده است، اما آن چیزی که به صورت میدانی حاصل می‌شود، به نظرم بیش از ۷۵۰۰ نفر بوده است.
قاضی عسگر افزود: یک بحث ما بحث مدیریتی است که اساساً این نوع اداره کردن حج صحیح است یا نه؟ ما نظرمان این است که برگزاری مراسم حج به این شیوه سنتی صحیح نیست. ما از چندین سال پیش نامه هایی برای مسئولان برگزاری حج نوشته‌ایم که در آنها بیشترین تمرکزمان بر بحث مدیریتی است.
وی با اشاره به اینکه دکتر شهرستانی در سال ۵۴ طرح اسکان پنج میلیون نفر را به سعودی‌ها می‌دهد و متاسفانه با توجه به عدم مدیریت آنها، این طرح پذیرفته نمی‌شود، گفت: اگر این را انجام می‌دادند، الان این مساله پیش نمی‌آمد. بحث دیگر بحث بهداشت است که شما شاهد هستید که توانایی جمع‌آوری زباله را در این ایام ندارند و زباله‌ها به صورت کوهی روی هم انبار می‌شود. باید پرسید که آیا این صحنه‌ها، صحنه‌های زیبنده‌ای است برای اسلام که دین پاکیزگی است؟ آیا از نظر مدیریتی سیستم خیابان‌هایشان درست است؟
قاضی‌عسگر در ادامه با مطرح کردن این پرسش ها که چرا در مسیرها گروه‌های امدادی وجود نداشتند؟ چرا برای تهویه و کنترل هوا تدبیری اندیشیده نشده است؟ گفت: این چراها بسیار زیاد است که از نظر مدیریتی باید به آنها پرداخته شود و عربستان هم باید آنها را بپذیرد و چاره‌ای برای آن بیندیشد.
وی در ادامه گفت: الان بحثی بر این اساس است که کنترل حرمین را باید به جهان اسلام داد و آن را به صورت شورایی کنترل کرد. سئوال اینجاست که آیا اساساً این درست است یا خیر؟ آیا اگر به ما گفته شود که مشهد را به صورت شورایی کنترل کنند، ما می‌پذیریم؟ به نظرم این قابل عمل نیست و شدنی هم نیست. بالاخره عربستان کشوری است که سالیان درازی است این امر را انجام می‌دهد و مکه و مدینه شهرهایی از آن کشورهای هستند و با توجه به قدرتی که دارد، این‌گونه پرداختن به موضوع غلط است، اما باید راجع به نوع خود مدیریت حج بحث کرد.
نماینده ولی‌فقیه در سازمان حج و زیارت تصریح کرد: آیا با این روش‌های مدیریتی سنتی می‌توان حج را مدیریت کرد؟ به نظرم باید به عنوان مدیریت عالی حج، بحث‌های دقیقی روی این موضوع داشته باشیم و آن را پیشنهاد دهیم، چرا که حج باید نشانه عظمت اسلام باشد و همه باید تلاش کنیم تا به نحو احسن انجام گیرد. مساله دیگر اینکه در حوزه امنیت چرا گفته‌اند فقط باید با اتوبوس رفت و آمد کرد؟ چرا مترو، منوریل و ... در این مسیر دایر نیست؟ در حالی که در اینجا مشکلات جدی برای حمل و نقل وجود دارد. از منا تا مسجد‌الحرام گاهی ۱۰ ساعت طول می‌کشد تا ماشین به مقصد برسد که همه اینها به مساله مدیریت برمی‌گردد.
وی در ادامه با اشاره به بحث‌های حقوقی حج گفت: اما در بحث حقوقی این قضیه هم باید مسائل زیادی را مورد بحث و دقت نظر قرار دهیم. بالاخره این حادثه به صورت طبیعی رخ نداده است اما باید از نظر دینی و شرعی و حقوق بین‌الملل این بحث را مطرح کنیم که اینجا مقصر کیست؟ بالاخره این اتفاق عمدی است یا خیر؟ قرائن به ما می‌گوید که دلیلی بر عمدی بودن آن وجود ندارد. اما در همین غیرعمدی بودن آن سوءمدیریت دیده می‌شود. به فرض مثال اینکه چرا مسیر را بسته‌اند در صورتی که تمام مسیرها تحت کنترل دوربین‌هاست، چرا در کنترل آن ضعیف عمل کرده‌اند؟ آیا این همه دوربین برای تجسس است یا کنترل جمعیت؟ چرا این کار را نکرده‌اند؟ اینها مواردی است که از نظر حقوقی قابل بررسی است.
قاضی عسگر گفت: سئوالات زیادی در این زمینه مطرح است از جمله اینکه چرا پیش‌بینی برای این بحران نداشته‌اند؟ طرح‌تان برای مدیریت بحران چه بوده است؟ چرا نیروهای آموزش ندیده را در آنجا آورده‌اید؟ آیا در چنین صحنه‌هایی ما نیروهای نظامی داریم یا نیروهای امدادی باتجربه و آموزش دیده؟ یکی از مشکلات ما در این حادثه این بود که گروه‌های امدادی به موقع نرسیدند. چه پیش‌بینی در اینجا دیده‌اید؟ اساساً نیروهای امدادی چگونه می‌خواهند در این مسیر بیایند؟ چرا ویلچرها را اجازه داده‌اید؟ چرا افراد با اسباب و اثاثیه آمده‌اند؟ چرا نیروهای امداد ما را از صحنه خارج کردید؟ با توجه به اینکه حدود ۵۰۰ نفر را که ۱۰۰ تای آنها ایرانی بودند، نجات دادند؟ چرا در بحث مجروحان و حمل آنها دقت لازم نداشتید؟ باید گفت عربستان در بحث امدادرسانی بسیار ضعیف عمل کرد. همچنین در بیمارستان‌ها هیچ‌گونه پیش‌بینی نکرده بودند و بحث مدیریت جنازه‌ها خود یک فاجعه است.
وی گفت: ما تمام این بحث‌ها را در دستور کار پژوهشکده قرار داده‌ایم که ببینیم از نظر فقهی می‌شود راه‌حلی برای اجرای بهتر آن پیدا کرد.
قاضی عسگر در ادامه اظهار داشت: شبهه‌ای هم ایجاد کردند و مطرح کردند که عربستان اعلام کرده بود که از ساعت ۱۰ به بعد ایرانی‌ها برای رمی بروند. من این را تکذیب می‌کنم، چرا که هیچ سندی در این باره وجود ندارد. اما هر سال توصیه‌ای است و ما خودمان هم این را توصیه می‌کنیم که اول صبح شلوغ است پس سعی کنید از ساعت ۱۰ به بعد که مسیر خلوت می‌شود، رمی جمرات را انجام دهید، اما اینها صرفاً یک توصیه است.
دکتر محمدحسن شجاعی‌فرد، استاد دانشگاه علم و صنعت در ادامه این نشست با توجه به اینکه وی یکی از نجات‌یافتگان در منا بود، به نقل بخشی از خاطرات خود در این مراسم پرداخت و گفت: معمولاً در حج شب‌هایی که به عرفات می‌روند، استراحت چندانی نیست و معمولاً انسان خسته می‌شود. من و دکتر رکن‌آبادی و دکتر آقایی‌پور قرار گذاشته بودیم که صبح به جمرات برویم. زمانی که رسیدیم بعد از ۲۰ دقیقه که به مسیر ۲۰۴ رسیدیم، حرکت از حالت طبیعی خارج شد و کند شد و متوقف شدیم. حرارت آنجا ۴۹ درجه اعلام شد به اضافه حرارتی که حاصل از تجمع افراد در آنجا بود. ساعت ۸:۴۰ دقیقه گرما و تشنگی و عوامل دیگر موجب سقوط افراد در مسیر شد.
وی افزود: مصیبت اصلی از جایی شروع شد که خیابان ۲۲۳ مسیر آفریقایی‌ها را به ۲۰۴ باز کردند. این سند عجیب نه تنها از ضعف مدیریت، بلکه جنایتی بود که با ضعف مدیریتی مرتکب شده اند. در طول مسیر زمانی گفتند برگردید که حدود یک متر جنازه روی زمین افتاده بود و باید توجه داشت که این قضیه توسط ما دانشگاهیان باید پیگیری شود.
در ادامه دکتر غلامعلی افروز سه نکته را در باب حج و مناسک آن بیان کرد و گفت: واقعیت این است که همه ما قبول داریم که بیشترین سوءتدبیر متوجه عربستان بوده است اما اگر بگوییم صد درصد آن سوءتدبیر بوده است، این قابل قبول نیست. البته عربستان سوءتدبیر خودشان را به تقدیر الهی تعبیر می‌کنند. نکته دوم اینکه چند نفر از کاروان‌ها توصیه حرکت از ساعت ۱۰ به بعد را گوش دادند که این باید یک بررسی میدانی بشود که می‌تواند به ما کمک کند.
وی در ادامه با اشاره به نکته سوم گفت: ما باید در اجرای مناسک حج بازنگری جدی داشته باشیم، یعنی بعضی از مستحبات را انجام ندهیم و ضرورت ندارد بلکه باید یک فقه پویا در واجبات حج داشته باشیم. فقه حج ما باید پویا شود و به عقلانیت متکی باشد. همانطور که می‌دانید ما در مراسم و مناسک ارادی‌مان می‌دانیم که نماز نه تاریخ و نه جغرافیا دارد. روزه تاریخ دارد اما جغرافیا ندارد اما به حج که می‌رسیم شاهد تضارب تاریخ و جغرافیای زمان هستیم.
ابوذر ابراهیمی ترکمان رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی نیز در ادامه این مراسم با اشاره به این امر که ما عربستان را عامل این فاجعه نمی‌دانیم، اما مسئول این امر می‌دانیم گفت: درست است که ما نگاه بدبینانه به آن نداریم، اما دولت عربستان را مسئول می‌دانیم و برای مسئول بودن هم وظایفی لازم است و من پیشنهاد می‌کنم که این امر بررسی شود و همچنین بر اساس مسئولیت عربستان، برای آن میزانی از جرایم مشخص شود.
ترکمان در ادامه افزود: نکته دوم این است که انسان تعجب می‌کند که در قرن ما رفتار جامعه جهانی با این قضیه چرا این‌گونه بود و چرا کمترین مسئولیت را برای عربستان قائل نیستند. به نظرم همه این مسائل باید ثبت و بررسی شود.
